ფულადი ვალდებულების პროცენტი, როგორც პასუხისმგებლობის ფორმა (თეორიული და პრაქტიკული ასპექტები)
Article Sidebar
Main Article Content
ანოტაცია
სტატიაში გამოკვეთილია ფულადი ვალდებულება სამართლებრივ ბუნებაზე, რომელიც მოვალის მიერ ნაკისრი ვალდებულების შესრულებას მხოლოდ ფულადი სახით უზრუნველყოფს. ფულადი ვალდებულების შესრულებისას გამოყოფილია საჯარო-სამართლებრივი ვალდებულება (როცა ვალდებული მეწარმე სუბიექტია – რეზიდენტი და არარეზიდენტი პირია და ფულად ვალდებულებას სახელმწიფოს წინაშე ასრულებს) და კერძოსამართლებრივი ვალდებულება (როცა ვალდებული პირი სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეა და ვალდებულება მხოლოდ სხვა, კერძო, პირის წინაშე აკისრია). ნაკვლევია განსახილველ პრობლემასთან დაკავშირებით ძირითადად ფუნდამენტური საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 403-ე და 625-ე მუხლები, რომლებიც სამოქალაქო სამართალურთიერთობის ერთ-ერთი საკვანძო ნორმათაგანია, სხვა მუხლებთან კავშირში. სტატიაში გატარებულია აზრი იმის შესახებ, რომ ამავდროულად, სამოქალაქო კანონმდებლობაში ცვლილებამდე არ არსებობდა ნორმები, რომლებიც დაადგენდა ფულადი ვალდებულებების დაგვიანების შემთხვევაში სხვისი სახსრების გამოყენების ინტერესს. ამიტომ, ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, ფულადი ვალდებულებების დარღვევის შემთხვევაში, დაზარალებულ მხარეს (კრედიტორს) ხშირად უწევდა დაკმაყოფილებულიყო მოვალისგან მხოლოდ ჯარიმის ოდენობით წლიური პროცენტის დადგენით.
პროცენტული ზღვრების განსაზღვრისას, მხედველობაშია მისაღები, რომ ჯარიმა-საურავებს გააჩნიათ სანქციის ფუნქციაც, რაც მსესხებლის დისციპლინირებულ ქცევას უზრუნველყოფს. ამიტომ, ბალანსის დაცვა მნიშვნელოვანია. გატარებულია აზრი იმის შესახებ, რომ ბოლო წლებში, საარბიტრაჟო და სასამართლო პრაქტიკაში, ფულად ვალდებულებებზე დარიცხული პროცენტი ხშირად განიხილებოდა ჯარიმად, ეს მიდგომა ყველაზე გასაოცარი სახით აისახება ხოლმე საარბიტრაჟო სასამართლოს ზოგიერთ განმარტებაში, რომლის მიხედვითაც „გადახდის დაგვიანებისთვის ჯარიმის ანაზღაურება წელიწადში ხუთ პროცენტამდე ოდენობით“. ზოგიერთ შემთხვევაში, საარბიტრაჟო სასამართლოების მიერ სხვისი ფულის გამოყენების ინტერესი განიხილებოდა, როგორც ზარალი დაკარგული მოგების სახით. თუმცა, ამ შემთხვევაში შეუძლებელია კანონმდებლის პოზიციის ახსნა, პროცენტებისა და ზარალის თანაფარდობის შესახებ. პროცენტი არის სახსრების გამოყენების საფასური, მათი ღირებულების გარკვეული ეკვივალენტი ქონებრივ მიმოქცევაში, რაც, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, წარმოადგენს სამოქალაქო სამართლის განსაკუთრებულ ზომას. სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, რომელიც არ შეიძლება მიეწეროს არც ჯარიმებს და არც ზიანს. სხვა ადამიანების სახსრების გამოყენებისათვის პროცენტის შეგროვება ხელს არ უშლის კრედიტორების მოთხოვნების დაკმაყოფილებას იურიდიული ან ამოღების შესახებ. სახელშეკრულებო ჯარიმა მოვალის მხრიდან, მათ შორის, მუდმივად მოქმედი პირგასამტეხლოს სახით; გადასახდელი პროცენტის ოდენობა სასამართლოს არ შეუძლია შეამციროს შედეგების არაპროპორციული მოტივით.
სასამართლო გადაწყვეტილებებსა და აღმასრულებელ დოკუმენტებში, უნდა მიეთითოს თანხა, რომელზედაც დარიცხულია პროცენტი, ამ პროცენტის ოდენობა და თარიღი, საიდანაც აუცილებელია მათი გამოთვლა. კონკრეტული თანხა, რომელიც იქნება დარიცხული პროცენტი, შესაბამისი ბანკის მიერ უნდა განისაზღვროს სასამართლო გადაწყვეტილების ფაქტობრივად აღსრულების დღეს, ანუ სასამართლოს გადაწყვეტილების შესაბამისად ამოღებული თანხა ჩამოიწეროს მოვალის ანგარიშიდან და გადაეცემა კრედიტორს.
და კიდევ ერთი შენიშვნა საარბიტრაჟო და სასამართლო პრაქტიკაში ფულადი ვალდებულებების შეუსრულებლობისათვის პასუხისმგებლობის წესების გამოყენებასთან დაკავშირებით. ამ ნორმების ზედმეტად ვიწრო, ფორმალური ინტერპრეტაცია მიუღებლად იქნა აღიარებული, რაც პრაქტიკაში გამოიხატა. «უცხოური ფონდების» კონცეფცია მოიცავს არა მხოლოდ სხვა პირის კუთვნილ ფულს, არამედ კონტრაგენტისთვის განკუთვნილ ფულს, რომელიც არის ვალდებულება მიწოდებული (გაყიდული) საქონლის, შესრულებული სამუშაოს, გაწეული მომსახურებისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ თანხები ფორმალურად არ არის «უცხო» მოვალესთვის და ა.შ.